In de Gheranda Samhitaa leerden we dat Hatha Yoga bestaat uit zeven reeksen oefeningen, die bedoeld zijn voor het verwerven van zeven Yoga-eigenschappen.

We bestudeerden de eerste reeks oefeningen, namelijk de zes zuiveringsoefeningen, die Shodhanam of zuiverheid scheppen. Zuiverheid betekent in de eerste plaats een evenwicht van de drie Doshas of bioregulatoren, dat alle secundaire ziekten verdrijft. Daarna bestudeerden we de Zonnegroet, die alle innerlijke processen regelt en, mits een integrale beoefening van Parasoerya Yoga, de innerlijke Zon of het Zelf doet schitteren.

Nadien verdiepten we ons in de filosofie en de psychologie van Aasanas, die berekend zijn op het verwerven van Dridhataa of lichamelijke en mentale kracht. Die kracht ontstaat vooral uit het feit dat Aasanas indammingen van energie doorbreken, de basis leggen voor een vrije uitdrukking van de vijf Praanas of levensstromen en dus meewerken aan het verdrijven van de symptomen van Anantavaataziekten of primaire kwalen. Aasana of Zithouding is overigens een fundamenteel element van een integrale benadering die de primaire kwalen van de mens ten gronde aanpakt.

Nu zijn we aan de praktijk toe.

AASANAS

De belangrijkste van alle Aasanas is Shavaasana of Lijkhouding. Ofschoon ze normaal op het einde van een oefenreeks wordt beoefend, wil ik ze toch eerst beschrijven, omdat men geen Aasanas kan beoefenen zonder meesterschap in de kunst van de ontspanning en omdat Shavaasana, ook los van het dagelijks oefenschema, kan worden beoefend op om het even welk ogenblik van de dag. Shavaasana stelt geen andere eisen dan een rustige ruimte, waar men ongestoord en ontspannen kan neerliggen.

SHAVAASANA

Shavaasana, letterlijk Lijkhouding (Shava betekent lijk), wordt in vers 20 van de Gheranda Samhitaa Mritaasana (Mrit betekent een dode) genoemd: "Mritaasana is neerliggen op de grond als een dode. Die houding is gekend als Shavaasana. Ze verdrijft alle moeheid en schept rust in de geest." In de Siva Samhitaa wordt er geen melding van gemaakt, wellicht omdat ze in India al duizenden jaren ingeburgerd is.

DE BEOEFENING VAN SHAVAASHANA

Ga liggen op de rug, op een dubbel gevouwen deken. Als je in een frisse ruimte oefent, die overigens goed verlucht moet zijn, is het aangewezen een katoenen doek of een wollen deken over je heen te leggen Houd vooral het hoofd warm en draag zo nodig een wollen muts. Synthetische en spannende kleding belet het vrije vloeien van je energie: weg ermee dus!

De hielen liggen een weinig van elkaar verwijderd, de voeten vallen ontspannen naar buiten. De armen zijn wat verwijderd van de romp, de handpalmen naar omhoog gekeerd.

Voorbereiding

Bereid de ontspanning voor door wat dieper te ademen dan normaal, met het gevoel dat alle spanningen daardoor wegvloeien. Voel dat de aarde het lichaam draagt en dat die gedragenheid subtielere spanningen doet wegebben. Herhaal in gedachten enkele malen: "In de hele oefening zal ik, van het begin tot het einde, aanwezig zijn als een attente, maar rustvolle toeschouwer."

Spannen-ontspannen

Je ontspant veel dieper als je vooraf alle spieren spant en bewust loslaat. Dat gaat zo.

Wees rustvol bewust van de rechterarm, van de vingertoppen tot de schouder. Span dan langzaam de spieren van de arm, beginnend met de hand. Maak een vuist, span de voorarm en de hele arm. Je maakt daar een keiharde spanning van, terwijl je die arm een tiental centimeter van de grond heft. Na enkele seconden laat je de arm, uit zijn eigen gewicht, plots vallen. Je mag met de arm natuurlijk niet slaan, maar laat hem gewoon plots los, zodat hij valt uit zichzelf. Dat is een onmiddellijke ontspanning, die je het contrast leert tussen spanning en ontspanning en tussen spanning en rustvolle gedragenheid. Zonodig schud je de armspieren even los. Blijf alvast enkele seconden bewust van het feit dat de aarde je arm draagt.

Dan doe je precies hetzelfde met de linkerarm, het rechterbeen en het linkerbeen.

Span vervolgens de billen (het zitvlak) keihard aan en laat ze plots los. Wees je bewust van het feit dat de billen en het bekken daardoor helemaal vanzelf ontspannen.

Adem dan heel langzaam en ontspannen de longen vol, met het gevoel dat de inademing tot diep in je buik vloeit. Houd enkele seconden de longen ontspannen vol en slaak dan een ongeremde diepe zucht. Ervaar hoezeer je dat ontspant. Herhaal dat dadelijk een tweede maal en voel dat met de zucht de laatste spanningen helemaal worden losgelaten.

Terwijl de armen, de rug en het hoofd rustvol op de grond blijven liggen, hef je vervolgens de schouders van de grond. Na enkele seconden laat je ze uit zichzelf plots neervallen en ervaar je dat je rug, je schouders en je nek daardoor plots in een gemakkelijker houding liggen.

Wees dan rustvol bewust van je gezicht en span langzaam alle spieren ervan; druk de oogleden tegen de ogen, span de wangen, frons het voorhoofd en klem de tanden op mekaar. Span je hele gezicht keihard en laat het na enkele seconden plots ontspannen.

Rol tenslotte het hoofd enkele malen van links naar rechts en houd het dan stil in een harmonische houding.

Gemakkelijk liggen

Ga dan na of je gemakkelijk ligt en pas zonodig je houding aan, want als je echt gemakkelijk ligt ga je vanzelf, helemaal vanzelf, volledig, ja volledig ontspannen. Zeg dat ook in gedachten. Het helpt. Mensen met rugklachten kunnen best een kussentje onder de knieën steken, zodat de hele wervelkolom ontspannen op de grond rust.

Ontspannen is zoals inslapen: het komt helemaal vanzelf. Inspanning is tegengesteld aan ontspanning. Herhaal ook die woorden in gedachten en laat je ermee wegglijden in ontspanning en het gevoel dat de aarde je lichaam draagt.

De natuurlijke neiging verminderen

Pas als het lichaam onbeweeglijk ligt, merken vele beginners wat een heksenketel hun denken wel is. Pas dan openbaren zich hun onbewust eeuwige bezig zijn, hun ervaringshonger en hun vlucht uit leegte en eenzaamheid. Iemand die voor het eerst naar mijn les kwam, zei me: "In de ontspanning was er even een ogenblik waarop ik bijna gek werd. Ik kon wel gillend overeind springen. Maar langzamerhand werd alles rustig..."

Dat is de natuurlijke neiging van de geest (zie vorige les), een identiteitscrisis die je belet zonder meer terug te vallen op louter zijn of bestaan (het Zelf). De afkeer voor leegte en eenzaamheid geeft het denken een hels ritme. Het stopt geen seconde, het mat af, veroorzaakt stress en schept nood aan vele uren slaap, zolang de stressgrens waarop slapen onmogelijk is, niet bereikt is. Daar begint roofbouw!

Die natuurlijke neiging van de geest om de tuin leiden is, mits wat oefening, gelukkig niet zo moeilijk. Het volstaat het denken gericht bezig te houden, eerst snel en dan langzamer en langzamer, om allerlei mentale mechanismen te doorbreken, het ritme van het denken langzaam te verminderen en de angst voor eenzaamheid, leegte en nietsdoen te verschalken. Het geheim bestaat erin de geest voortdurend gericht bezig te houden, hem even stil te laten staan bij allerlei dingen en langzaam het ritme daarvan te vertragen. Men gaat daar rustig mee door, uiterst geduldig, tot de geest de lust voelt om uiteindelijk eens te rusten op zijn totaal ervaring.Keusloos en inspanningloos.

Dat gaat zo. Wees achtereenvolgens -in het begin snel, dan langzamer!- bewust van de rechterduim, wijsvinger, middenvinger, ringvinger, pink, vingers tegelijk, handpalm, pols, elleboog, schouder, rechterdeel van de romp, rechterheup, rechterdij, knie, kuit, enkel, hiel, voetzool, grote teen, tweede teen, derde teen, vierde teen en kleine teen.

Doe vervolgens hetzelfde links.

Dan word je bewust van het rechterschouderblad, het linkerschouderblad, de rug, de billen, de kuiten, de hielen, de hele achterzijde van het lichaam, het achterhoofd dat zwaar op de grond rust en, langzamer, de hele schedel, de hersenen, de slapen, het voorhoofd, de rechterwenkbrauw, de linkerwenkbrauw, de ijle ruimte tussen de wenkbrauwen, het rechteroog, het linkeroog, de neus, de neusholte, de rechterwang, de linkerwang, de bovenlip, de onderlip, de mondholte, de tong, de basis van de tong, de kin, de keel, de keelholte, het rechterdeel van de borst, het linkerdeel van de borst, de borstholte, de hartstreek, de navel, de buik, het hele lichaam.

Terloops: de ijle ruimte tussen de wenkbrauwen is het denkcentrum; de neusholte is de plaats waar drie Nadies (Idaa, Pingalaa en Soeshoemnaa) samenvloeien; de basis van de tong is het spraakcentrum; de keel is het droomcentrum en de hartstreek is het centrum van de slaap en zelfbewustzijn. Door bewust te zijn van die centra ontspannen dus diepe, diepe lagen van de persoonlijkheid.

Zonodig kun je dat alles meermaals hernemen, tot het denken kan rusten op het hele lichaam, niet de vorm ervan (dat is een mentaal beeld!), maar op de ervaring ervan. Laat de geest daar even op rusten. Dat is Samaapatti (zie vorige les) op het oneindige (die ervaring heeft geen grenzen!). In de mate dat dat lukt wordt de angst voor leegte en eenzaamheid doorbroken en voelt men zich één-zaam, vol en zalig. Men wordt een rustige, keusloze en inspanningloze toeschouwer, als een spiegel.

Dat is de eerste belangrijke stap in ontspanning. Het lichaam is overgelaten aan zichzelf. Zijn eigen wonderbare intelligentie draagt er zorg voor en herstelt de schade die stress en onverwerkte emotie erin aanrichtten.

Het offer van ademen, de tweede stap

De tweede belangrijke stap is het offer van ademen, dat wonderen doet als men het natuurlijke vloeien van de adem of de twee levensstromen Praana en Apaana in hun spontane actie ontdekt.

Om je daarbij te helpen, vertaalde ik enkele bijzonder belangrijke en relevante verzen uit de beroemde Kathopanishad:

"Het Zelf dat subtieler is dan het subtiele en groter dan het grote, is gevestigd in het hart van alle schepselen. Een begeerteloos mens ziet de glorie van het Zelf door de sereniteit van de organen (het denken, de innerlijke zintuigen...) en wordt vrij van zorgen."

"Dat Zelf kan niet worden gekend door veel studie, door het intellect of door veel luisteren. Het kan worden gekend DOOR HET ZELF ALLEEN, dat door de zoeker wordt VEREERD (waaraan wordt geofferd). Dat Zelf van die zoeker openbaart zijn ware aard."

"Alle goden (het denken, waakzaamheid enz.) VEREREN die aanbiddelijke Ene, die de Praana (de uitademing) opwaarts en de Apaana (de inademing) neerwaarts doet gaan."

"Geen sterveling leeft door Praana en Apaana. Allen leven door Iets anders, waarvan die beide afhangen."

"Zijn vorm ligt niet in het bereik van het oog; niemand ziet hem met het oog... Hij wordt gerealiseerd met het intellect (waakzaamheid), de heerser (de toeschouwer) van het denken die verblijft in het hart. Zij die dat weten, worden onsterfelijk."

Wat betekent dit ? Ontspanning -en meditatie!- hebben geen andere bedoeling dan alle Zelfvervreemding te doorbreken en Zelfbewustzijn te openbaren. Het Zelf kan niet worden gekend door het denken, het oog enz. Men kan het Zelf niet zien, zoals men zijn eigen ogen niet kan zien, omdat zij het zijn die zien. Hoe kan men dan het Zelf kennen?

Het Zelf kennen is het Zelf zijn. En, hoe wonderlijk het ook klinkt, toch is er "het geheim van het geheim" nodig om het Zelf te zijn. Het geheim ligt in het VEREREN van het Zelf, door de ademhaling te OFFEREN (het afleggen van de "ik adem"-gedachte) aan het Zelf. Het is door de aanwezigheid van het Zelf dat de inademing neerwaarts vloeit en de uitademing opwaarts. Degene die dat feit realiseert en als een spiegel rustvol en inspanningloos bewust blijft van de adem, is de heerser die verblijft in het hart. Voor die heerser is het Zelf geopenbaard.

Observeer daarom de ademhaling die, door de aanwezigheid van het Zelf in het hart, neerwaarts (de inademing) en opwaarts (de uitademing) vloeit.

In het begin kan men zich niet ontdoen van doenerschap. De adem is onritmisch en soms is er het gevoel dat men gaat stikken. Maar na enige tijd, God weet hoe, wordt alle doenerschap doorbroken, vloeit de adem vanzelf. De ademhaling is langzaam en diep, de in- en de uitademing zijn even lang. Men zinkt weg in de zalige, rustvolle heerser van het denken.

Geschenken voor de Koning, de derde stap

In zijn commentaar op de Kathopanishad zegt Shankaraacharya "dat de goden -organen zoals het oog- Hem vereren die schittert in waakzaamheid als geopenbaarde kennis, door Hem geschenken aan te dragen in de vorm van de waarneming van kleur enz., zoals de onderdanen geschenken aanbieden aan de koning".

Wat betekent dit ? Door het observeren van de adem zakt men diep weg in ontspanning. Op dat ogenblik rijzen er uit de diepte beelden, kleuren en wel eens geluiden op, die worden geofferd aan de Absolute Onkenbare Koning. Het offer betekent steevast dat je de "ik-doe"-gedachte aflegt, wat in dit geval betekent dat men een Waakzaamheid, de Heerser van het denken, erkent, waarin de "ik ben waakzaam"-gedachte als een arrogantie wordt ervaren.

De leshopanishad zegt: "Zij die rituelen vereren (zoals het offer van ademen en het offer van waakzaamheid), gaan een verblindende duisternis binnen." Met verblindende duisternis wordt niets anders bedoeld dan een gedachtenloze, conceptloze Staat, waarin zien zijn wordt en waarin het zelfvervreemde ikje versmelt met het Zelf als melk en water. Dat is een zalige staat die opbeurt, rust geeft en voldaanheid schept, die je nieuwe ogen, nieuwe oren en een nieuw denken geeft en die je dingen doet begrijpen die voor anderen verborgen blijven.

In Shavaasana is die verblindende duisternis jammer genoeg echte duisternis, omdat de horizontale houding teveel Tamas of slaperigheid schept. Maar eens men Shavaasana onder de knie heeft, kan men dat zittend beleven. Dan is er meer Sattva, meer helderheid, en, voor de doorduwer, meer Zelfbewustzijn.

Slot

Wie weet wat ontspanning is en geen ontspanning beoefent, is krankjorum. Wie niet weet wat ontspanning is, weet niet wat hij mist. Jij weet wat ontspanning is, beter dan wie ook. Doe er dan in 's hemelsnaam iets mee en overstelp me met je zalige ervaringen. Vergeet vooral de stripjes niet te lezen. Het zijn geen fabeltjes, maar dingen die, voor wie ze ter harte neemt, je gelukkiger zullen maken dan je ooit hebt durven dromen.

In Shavaasana observeer je de adem zonder meer. In de meditatie hoor je er de klanken SO (inademing) en HAM (uitademing) in. So betekent: Hem (het Zelf), Ham betekent: ik ben. Het offer van die klanken zijn de beste geschenken voor de grote, grote Koning!