Traditiegetrouw
Het is weer bijna zover. De tweede woensdag na Carnaval vindt traditiegetrouw de uiteenzetting voor beginners plaats. Dit maartnummer is het eerste nummer van ons maandblad dat de beginners in handen zullen krijgen. Het spreekt dan ook vanzelf dat tenminste een gedeelte ervan speciaal voor hen wordt geschreven. Ik probeer dat echter altijd zo te doen dat ook degenen die het al langer lezen er hun voordeel mee doen.

Vereniging
Het woord Yoga is geen Nederlands. Het is Sanskrit. Sanskrit is geen dode taal zoals het Latijn of het Grieks. Het is een schriftuurtaal. Yoga is afgeleid van werkwoordswortel yoej, verenigen. Het woord Yoga betekent dan ook vereniging. Als je het vergelijkt met het woord religie zul je merken dat er een klein, maar belangrijk verschil is tussen beide. Religie is afgeleid van het Latijn en betekent: opnieuw verenigen of verbinden. Het verschil ligt in dat kleine voorvoegsel re, opnieuw. De door Yoga beoogde vereniging werd immers nooit verbroken. De verbreking is slechts psychologisch van aard en nooit feitelijk. Als een psychiatrische patiënt zich bijvoorbeeld inbeeldt dat hij Napoleon is, moet hij om te genezen geen nieuwe persoonlijkheid ontwikkelen. Hij moet slechts de foutieve gedachte "Ik ben Napoleon" laten varen. Zo ook in Yoga.

Thuiskomen bij jezelf
In het begin van de oorlog werd ik op zekere avond doodziek. Ik gloeide van de koorts en kon geen adem krijgen. Ik lag op mijn moeders schoot en herinner me dat nog levendig. De dokter werd erbij gehaald. Ik had de kroep, een gevreesde kinderziekte, die voordien nog levensbedreigend was, maar in die tijd hadden ze al afdoende geneesmiddelen. Ik werd in allerijl naar het lazaret gebracht bij de nonnen. Na enkele dagen was het meeste leed geleden, maar ik moest toch nog twee weken blijven wegens het besmettingsgevaar. Toen mijn moeder 's avonds naar huis ging, schoot mijn gemoed vol. Ik voelde me doodongelukkig en verlaten. De dag nadien ontdekte ik als kleine jongen al hoe verschrikkelijk lang een dag kan duren. Toen mijn moeder 's avonds tijdens het bezoekuur binnenkwam, nam ze me direct in haar armen en op haar schoot. En dat gevoel, dat me dan in bezit nam en dat me altijd is bijgebleven, dat is als Yoga. Het is een thuiskomen bij jezelf.

Als een gewijde wetenschap
Yoga is uit een ver verleden tot ons gekomen als een gewijde wetenschap, waarvan de grondleggers grote wijzen waren. Die grote wijzen of zieners (rishis) spreken over een Werkelijkheid die zich verbergt achter een formidabele illusie. Die Ultieme Werkelijkheid noemden ze Brahman (het Absolute), afgeleid van de werkwoordswortel brih, altijd uitbreiding nemen. De illusie noemden ze Maayaa. Dit betekent letterlijk: niet (maa) dat (yaa). Je ziet de dingen namelijk niet zoals ze zijn, maar je neemt ze waar op een totaal vertekende wijze.

De Ultieme Werkelijkheid kun je niet zien, omdat ze zien is. Je kunt ze niet horen, omdat ze horen is. Je kunt ze niet ruiken, omdat ze ruiken is. Je kunt ze niet proeven, omdat ze proeven is. Je kunt ze niet aanraken, omdat ze aanraken is. Met andere woorden, ze is Bewustzijn. Je geest kan ze niet begrijpen. Als hij het toch probeert, keert hij spoedig gefrustreerd terug. Je mond kan ze niet vatten in woorden en formules. Al maakte men van de hele aarde een blad papier, van de zeven wereldzeeën een inktpot en van alle woudbomen een pen en al probeerde Sarasvatie, de godin van de welsprekendheid zelf, op dat papier, met die inkt en die pen die Werkelijkheid te beschrijven, ze zou er niet in slagen zelfs maar een fractie ervan te beschrijven al ging ze er eeuwen en eeuwen mee door.Maar het is door de kracht van die Werkelijkheid dat je oog ziet, dat je oor hoort, dat je neus ruikt, dat je tong proeft en dat je huid voelt, dat je mond spreekt en dat je geest denkt. Die Werkelijkheid (Sat) wordt gekenmerkt door een grote zaligheid (Aananda). Dit ervaar je in de diepe droomloze slaap. Als je uit de diepe droomloze slaap ontwaakt, voel je hoe zalig je hebt geslapen. Je rustte alleen in jezelf. Er was geen lichaam, geen partner, geen wereld, geen kinderen, geen werk, helemaal niets. Maar zodra je ontwaakt, vervaagt die zaligheid en ga je je vereenzelvigen met je lichaam, je geest, een partner, kinderen, je werk enz.

Die illusie neemt drie grote vormen aan. Ten eerste denken we dat alles een veelheid is. "Dit is niet zo", zeiden de wijzen. "Het geloof dat alles een veelheid is, is een vertekening van de Werkelijkheid. Alles is een eenheid. Alles is één." Swami Sivananda zegt in zijn Song of Upanishads: "Brahman is one. God is one. He is hidden in al beings, like butter in milk, like fire in wood, like oil in seed, like mind in brain. All pervading, resplendent pure Atman. Het Absolute is één. God is één. Hij is verborgen in alle wezens, zoals boter in melk, zoals vuur in hout, zoals olie in zaad, zoals geest in het brein. Aldoordringend, schitterend Zelf."

De tweede vorm van de illusie is het geloof dat God ergens ver weg is in een of andere verre hemel, ver voorbij de wolken. Dat God in zijn hemel is, vinden mensen best geschikt. Ze kunnen hier dan ongestoord hun gang gaan. "Als er later rekenschap moet worden afgelegd, zullen we wel zien als het zover is." Dit is de gangbare filosofie. Maar de wijzen zeiden dat het een waanidee is. "God is hier-nu. Hij is dichterbij jou dan je eigen kransslagader, dichterbij jou dan jijzelf", zeiden ze.

De derde vorm van de illusie is het diepgewortelde geloof dat alles in wezen lijden is. We zijn daar allen rotsvast van overtuigd. Het algemeen verbreide geloof is dan ook: "Profiteer ervan, want morgen kan het gedaan zijn. Pluk de dag." "Dit is de grootste van alle waanideeën", zeiden de wijzen met alle kracht die ze konden opbrengen. "Alles is in zijn diepste wezen zaligheid." De zaligheid die je ziet op het gezicht van de wijzen is het gevolg van de glorie van hun Zelfontdekking. Ze is een uiting van Zelfbewustzijn.

Zelfvervreemding
Een ander woord voor Maayaa, de illusie, is onwetendheid. Dit heeft niets te maken met het ontbreken van feitenkennis. Het is het ontbreken van kennis van de Kenner of van Zelfkennis. Een ander woord voor deze staat is Zelfvervreemding. Dit wil zeggen dat het zelfbeeld vertekend is.

In vele gevallen is het zelfbeeld door en door negatief, zo negatief dat het onleefbaar wordt. Dat is de reden waarom nogal wat mensen vrijwillig uit het leven stappen. Maar vaak zijn we katholiek opgevoed en dan hebben we geleerd dat zelfmoord een doodzonde is, die je steevast in de hel doet belanden. Ook al geloof je daar niet veel meer van, toch is het blijven hangen en denk je: "Het mocht eens waar zijn." Dus blijven mensen hier dan toch maar lopen, ongelukkig en verziekt, wat slechts goed is voor dokters en apothekers. Hun negatieve zelfbeeld leidt tot zelfhaat en daardoor ontwikkelen ze allerlei zelfvernietigende gewoontes, zoals overdadig roken, drinken, drugs, rijden als gekken en rijden onder invloed. Het zijn stuk voor stuk zelfmoordpogingen op lange termijn.

Wie dit heeft ingezien, wordt spoedig geconfronteerd met een ander probleem.

Dwangmatigheid
En dat probleem is dwangmatigheid. Het is een feit dat mensen dingen doen ondanks zichzelf. Ze komen naar de uiteenzetting voor beginners en ze gaan begeesterd en gestimuleerd naar huis, vol goede voornemens. Ze komen naar de les en voelen zich prima. Ze zeggen: "Ik zal morgen wat vroeger opstaan om mijn Yogaoefeningen te doen." Ze zetten de wekker. Deze loopt af. Ze leggen hem stil en blijven in bed liggen. Dit is nog de simpelste vorm van het probleem, dat met wat goede wil en een dosis volharding kan worden doorbroken. Maar de dwangmatigheid neemt vele vormen aan. En het probleem kan niet worden weggeredeneerd. Er is oefening voor nodig. En hier is het dat Yoga zijn nut bewijst.

Luister naar wat de wijzen zeiden
De Bhagavad Gietaa, de Yogaschrift bij uitstek, zegt dat het probleem voorkeur en afkeer is en dat dit wordt veroorzaakt door de goena rajas. Goena betekent: eigenschap. Eigenlijk wordt er een trillingstempo mee bedoeld. Alles is trilling, want alles is energie. De oude wijzen deelden die trillingstempo's op in drie categorieën: sattva, rajas entamas. Sat betekent: dat wat is, het zijnde, de onveranderlijke Werkelijkheid achter alles wat verandert en vergaat. Het is afgeleid van de werkwoordswortel as, zijn. Het achtervoegsel tva betekent: wat de eigenschap heeft van. Sattva betekent dus: wat de eigenschap heeft van Sat of zijn of met andere woorden wat dicht bij de Ultieme Werkelijkheid staat. Rajas is de staat van rusteloosheid. Tamas is de staat van traagheid of inertie. De goenas zijn met elkaar vermengd, maar er is er een die overheerst. Als de sattvagoena overheerst, kun je met gemak mediteren, ben je rustig en gelukkig. Als de rajogoena overheerst ben je rusteloos, kun je onmogelijk stilzitten enz. Als de tamogoena overheerst ben je lusteloos, gedeprimeerd, futloos enz. Alle Yogaoefeningen zijn erop berekend dat ze het lichaam en de geest saattvisch maken.

Beide laatste worden intenser beoefend op vrijdagavond om 20u. Dit en ook de Satsang op zaterdag zijn in het lidmaatschap inbegrepen.

Berghouding
In Berghouding staat men in een kleine spreidstand met het hoofd gewoon rechtop. De armen hangen ontspannen neer. Simpele oefeningen, die het voordeel hebben dat ze heel gemakkelijk zijn, zorgen ervoor dat de bloedsomloop beter op gang wordt gebracht in het gehele lichaam. En hoe weet men dat het bloed krachtiger stroomt? Men krijgt het er warm van. Deze oefeningen stoppen en voorkomen artrose (weefselverkalking). Dan leert men systematisch zijn bewustzijn terug te trekken uit het hoofd in de nek, in de borst en de buik en zich bewust te zijn van zijn voetzolen. Dit ontspant niet alleen het lichaam grondig, maar ook de geest.

Kriyaas
Kriyaas zijn eenvoudige oefeningen waarbij het lichaam op alle mogelijk manieren wordt uitgerekt op het ritme en het inhouden van de adem. Dit zorgt voor een goede doorstroming van de energie. Kriyaas nemen energieblokkeringen weg. Iedereen kan ze zonder veel moeite leren. Ze zijn heel doeltreffend.

Yogahoudingen
Yogahoudingen zijn houdingen die volstrekt onbeweeglijk moeten zijn en waarin men zo goed mogelijk moet proberen te ontspannen. De adem moet vrij vloeien. Met andere woorden men mag de adem niet blokkeren. En men moet er hier en nu proberen bij te zijn. Yogahoudingen maken de wervelkolom lenig en zorgen voor een goede doorbloeding van het ruggenmerg. Ze werken op de endocriene klieren en regelen hun werking. Ze verstevigen de buikwand en zorgen voor een goede afvloeiing van het aderlijke bloed. Ze maken de geest rustig en ontspannen, zodat hij begint te werken op een hoger niveau.

Ademoefeningen
Ademoefeningen (praanaayaama; beheersing van de praana of levenskracht) leren je ademen tegen een veel langzamer ritme en met de gehele longen. Dit draag je mettertijd mee buiten de oefening in je dagelijks leven. Ademoefeningen maken de longen gezond en zorgen voor een goede doorbloeding van het hart. Ze zorgen er dan ook voor dat de kans op een hartinfarct heel wat minder wordt. Het hart voorziet het hele lichaam van bloed, maar vergeet soms zichzelf. De Bijadem, de eerste van alle ademoefeningen of het abc van alle ademoefeningen, herinnert het hart eraan dat het ook voor zichzelf goed moet zijn en dat met andere woorden liefdadigheid thuis begint. De hartwand wordt door de Bijadem vanzelf goed doorbloed. Je kunt voelen aan je polsslag hoeveel krachtiger het hart gaat kloppen. Ademoefeningen hebben ook een groot ontspannend effect op de geest. Spanningen lossen op. Het hart jubelt en de geest verheugt zich, want ze vallen terug in hun eigen ritme en kunnen hun ding doen zonder te moeten afrekenen met de spanningen, die je anders onophoudelijk invoert. De geest en het lichaam bezitten een groot vermogen tot regeneratie, met andere woorden ze hebben de kracht zich snel te herstellen als ze daartoe de kans krijgen. En die kans geef je hen door de systematische beoefening van Yoga.

Het grote voordeel
Deze oefeningen hebben het grote voordeel dat je er geen dure uitrusting voor nodig hebt. Een matje of een dekentje en een losse kledij volstaan. Ik weet het, in Yogastudio's en bij leraren die graag de kassa horen rinkelen, verschijnen de klanten in een meer modieuze outfit. Maar maak je daarover geen zorgen. Laat dat aan de liefhebbers. Leef en laat leven, maar ga niet te ver mee in al die moderne dwaasheden.

De lichaamseigen elektriciteit
De Yogamat en de kledij waarin je oefent moeten bij voorkeur gemaakt zijn van een natuurlijke, niet-synthetische stof (wol, katoen). Synthetische stoffen maken statische elektriciteit, die de lichaamseigen elektriciteit verstoort. Matten in synthetische stoffen maken ook een hinderlijk geluid als je erop beweegt. Bovendien zijn ze slecht voor de rug. De spieren verschuiven er niet op en kunnen geen veilige positie vinden. Ik was ooit uitgenodigd in Bristol, Engeland, bij een man die, zoals wij in 1962 hadden gedaan, een afdeling van The Divine Life wilde stichten. Hij was ter gelegenheid van vieringen enkele keren in Aalst geweest en was vol bewondering voor de manier waarop wij de dingen aanpakken. Hij stuurde mij een vliegtuigticket en gedurende een lang weekend logeerde ik in zijn huis in Bristol, met warmte omringd door zijn vrouw en drie dochtertjes. In die drie dagen leidde ik hem op. Op zeker ogenblik zei hij mij dat hij veel last had van rugpijn. Ik zei hem: "Gooi die harde, synthetische mat weg waarop je oefent en het probleem zal verdwijnen." Achteraf liet hij me weten dat ik gelijk had gehad. Als ik in de Yogafederatie kom, waar toch leerlingen komen van aangesloten Yogaleraren, zie ik mensen op matten van schuimrubber en andere synthetische materialen. Het is juist, het isoleert goed, wat erg welkom is op een stenen vloer, maar dat is dan ook het enige voordeel. Je kunt een goed isolerende mat best zelf maken. Leg enkele lagen geribd karton op elkaar. Plak ze aan elkaar en steek ze in een katoenen hoes. De vzw Kurukshetra voert uit India Yogamatten in. Beter en degelijker vind je niet. De winst gaat naar de melaatsen. Moet je oefenen op een koude stenen vloer dan kun je die mat op een zelf gemaakte mat leggen of desnoods op een schuimrubberen mat.

De beste tijd is dan ook 's morgens als de maag helemaal leeg is. Die tijd heeft nog een andere voordeel: het lichaam is stijver en je zult dan vanzelf langzaam en omzichtig bewegen en je dus niet bezeren. Als je de Yogahoudingen vooral om gezondheidsredenen beoefent of om gewicht te verliezen, dan is de beste tijd vóór het avondmaal. Je zult dan ook veel meer aan je avond hebben en ook je huisgenoten zullen veel meer aan jou hebben. Zeker weten.

Soms beoefenen mensen de Yogahoudingen voor ze naar bed gaan, maar dan bestaat het gevaar dat de oefeningen zo opwekkend werken dat de behoefte aan slaap volledig verdwijnt. Je moet wat experimenteren om te weten hoe je lichaam reageert.

Een ander probleem. Mensen lezen soms dat een of andere oefening in een bepaald geval niet goed is. Als je wil weten of dat juist is, kun je dat maar op één manier achterhalen: beoefen ze met mate; als het effect goed is, kun je rustig je gang gaan; voel je je er niet goed bij laat ze dan achterwege.

Nog over Berghouding
Yoga is een cementerende kracht, omdat de Yogi de eenheid in de verscheidenheid ziet. Als je in Berghouding staat, dat wil zeggen in een kleine spreidstand met het hoofd gewoon rechtop terwijl de armen ontspannen neerhangen, kun je gemakkelijk ervaren dat er in jou iets is dat alomtegenwoordig en aldoordringend is, want je kunt je bewust zijn van het gehele heelal, van de zon, de maan, ontelbare sterren. Het is dan allemaal in jou vervat. Dit wordt in de klassieke Yogafilosofie van de grote wijze Patanjali (Yoga Soetra III 44) de akalpita vritti genoemd, de lichaamloze staat, waarin je niet meer voelt dat er nog iets buiten jou is, dat er nog iets uiterlijks is. De notie van uiterlijkheid verdwijnt volledig. Je wordt je dan bewust van het feit dat er aan de basis van alles een onvoorstelbare vrede (shaantih) ligt. Die vrede is er altijd. Ze kan nooit ongedaan worden gemaakt. Ze is altijd een feit, maar je verdonkeremaant ze. Je leeft er steevast aan voorbij.

Tussen ons tuinhuis en de tuin van de buren is er een afstand van een halve meter. Ik stond de achterkant van het tuinhuis te vernissen toen de kinderen van de buren hun hond buiten lieten, een kwaadaardige scheper, zonder dat ik er erg in had. Hij stak zijn kop over de afscheiding en beet me in mijn arm. Gelukkig had ik een dikke pull-over aan. Zijn tanden stonden in mijn arm en ik had een magnifieke blauwe plek. Maar zonder die pull was ik een stuk arm kwijt geraakt. In zo'n omstandigheid vervloek je natuurlijk de onverlaat die je zo onverhoeds te pakken neemt. Maar als je met je tanden op je tong bijt, is je tong dan boos op je tanden? Het antwoord is neen, omdat ze verbonden zijn door een gevoel van eenheid.

Er is een Yogahouding die Kevalaasana, Houding van de alleenheid, wordt genoemd. De beoefenaar zit op het zitvlak met de knieën gebogen en de voetzolen plat op de mat. Hij slaat de armen rond de schenen en wipt de voeten van de grond, zodat alleen nog het zitvlak de mat raakt. Hij mediteert dan als volgt: "Buiten mij is hier niemand aanwezig. Buiten mij is hier niemand aanwezig…" Als hij daarna zijn ogen opentrekt, kan hij alleen nog liefde voelen.