"Bhoemir-apo analo vayoehkham mano boeddhirevacha, ahamkaara ityam me bhinna prakritirashtadha." Volgens de Saankhyakosmologie is de geest het vierde beginsel dat voortkwam uit het zelfbevestigende beginsel ahamkaara of egoïsme of asmitaa. Prakritir (de natuur) of avyakta (de materie in een ongemanifesteerde staat) wordt ashtaangi of achtvoudige prakriti genoemd (prakritirashtadha). De geest is een van de acht delen of ashtaanga. Geest is zelf een woord met een uiterst vage betekenis. Het kan niet duidelijk worden bepaald behalve in termen van twijfelachtige en theoretische veronderstellingen.

Niemand kan zijn geest aanduiden en zeggen: "Dat is het wat ik met het woord geest bedoel." De geest bestaat uit een aantal functies, zoals de functie van kennen of waarnemen, willen, verbeelding, oordeel, rede, begrip, geheugen enz. Karakter heeft betrekking op het gevoelsmatige of conatieve (strevende) organisme van de geest. Kennis heeft betrekking op het cognitieve (kennende) organisme van de geest. Er zijn verscheidene kanalen voor de cognitieve en conatieve mogelijkheden. Er is slechts één geest, die wordt aangeduid met verscheidene namen naargelang van het niveau waarop hij functioneert, namelijk subjectieve geest, objectieve geest, universele geest (kosmisch bewustzijn) of bovenbewuste geest, onderbewuste geest, instinctieve geest, spirituele geest. De vishaya of functie van de geest is kennen en waarnemen (sankalpa-vikalpa of wil, gedachte, twijfel). De twijfelende geest is het geheel van alle gnyaanendriyas of zintuigen. De geest staat onder de wil en boven de praana of energie of materie. De geest is een relatieve manifestatie van het Absolute. De geest is positief voor energie en materie, maar negatief voor de wil, die op zijn beurt positief is voor de geest, maar negatief voor het Aatman (Zelf). Wanneer de geest zuiver is, wordt hij je echte goeroe. Je zult de stem van de stilte horen. Je zult antwoorden krijgen op je onoplosbare problemen. Een zuivere geest is niet langer subtiele materie, maar Brahman (het Absolute) zelf.

Het oorspronkelijke tehuis van de geest is Omkaara (OM) in de sahasraara of duizendbladige lotus in de top van de schedel. De geest werd onzuiver door zijn eigen begeerten. Hoe het zuivere Brahman de onzuivere jieva (individuele ziel) werd is een levensprobleem dat ontsnapt aan alle menselijke inspanningen om een duidelijk, juist en voldoeningschenkende oplossing te vinden. Dit is een vraag waarop geen antwoord is. Dit is de mystieke zijde van het leven. Je kunt hemelse, goddelijke problemen, die behoren tot supramentale domeinen niet oplossen met het eindige intellect van het fysieke domein. Ontwikkel intuïtie. Verwerf transcendente wijsheid. Kijk naar binnen met kosmisch bewustzijn. Dan zul je een echte oplossing vinden. Met het zoeklicht van de geconcentreerde geest moet je de schatten van de ziel of het Aatman(Zelf) aanschouwen. Zoals stralen stevige beenderen of houtblokken doordringen, zo dringt de geconcentreerde geest door verscheidene vormen van materie en openbaren hun ware aard.

In svargaof het paradijs of de hemel ben je in een gedachtewereld. Je voelt er of ervaart er geen pijn. Waarom? Je verwerft alles wat je denkt of je inbeeldt. Je begeerten worden onmiddellijk bevredigd. Je denkstof materialiseert zich, kristalliseert en verschijnt onmiddellijk voor jou. Je bent voldaan. Maar dit is niet werkelijk.

De wetenschap van RaajaYoga of mentale Yoga handelt over de methodes om de altijd rusteloze geest onder het bevel van de wil te brengen, die het centrum van het Aatman (Zelf) is. Manoyama (beheersing van de geest) is beter dan praanaayaama (beheersing van de adem), maar de adhikaaris of degenen die geschikt zijn om manoyama te beoefenen moeten heel intelligent zijn en beschikken over een scherp begrip en een sterke wil. Zit in padmaasana of siddhaasana met het gezicht naar het noorden of het oosten. Beoefen traataka (staren naar een punt) of dhaaranaa (concentratie) op trikoeta, de plaats tussen de wenkbrauwen, met gesloten ogen. Beheers de kracht van de gedachte door meditatie over pranava (OM) en zijn betekenis. Oefen regelmatig van een half uur tot een uur of drie uur per dag. Je zult spoedig een Yogi en een Aatmagnyaani (kenner van het Aatman) worden.